Twintig jaar Blackboard

Eind vorige eeuw schreef hoogleraar Henk Wolf in zijn boek ‘Toekomstgericht onderwijs’ over grote veranderingen in het onderwijs. Na de uitvinding van de boekdrukkunst in de 15e eeuw en de uitvinding van het schoolbord in de 19e eeuw zou internet in de 21e eeuw een derde grote revolutie teweeg brengen in het onderwijs.
Sinds 1999 ondersteun ik mijn klassikale lessen met de elektronische leeromgeving van Blackboard. Hoe heeft Blackboard zich de afgelopen twintig jaar ontwikkeld? En in hoeverre heeft de elektronische leeromgeving mijn onderwijs veranderd? Is er sprake van een derde grote onderwijsrevolutie?

Mijn eerste computer in 1986 gebruikte ik hoofdzakelijk als tekstverwerker om proefwerken te typen. Computer ondersteund onderwijs (COO) kwam moeilijk van de grond, omdat het ontwikkelen van digitaal lesmateriaal een buitengewoon tijdrovende bezigheid was. Dat veranderde met de komst van internet.

CourseSites
In 1999 kwam ik al surfend over internet bij toeval terecht op de website van Blackboard. Dit Amerikaanse bedrijf bood gratis ‘CourseSites‘ aan. Een CourseSite was een besloten website waar docenten informatie konden delen met hun leerlingen. Ik heb toen zes CourseSites geopend en alle leerlingen voor mijn biologielessen ingeschreven. Veel docenten over de hele wereld deden hetzelfde en binnen de kortste keren was Blackboard wereldwijd marktleider op het gebied van elektronische leeromgevingen. In die tijd werd een elektronische leeromgeving ook wel ’teleleerplatform’ genoemd.

In de eerste jaren gebruikte ik het teleleerplatform vooral als informatie en communicatie faciliteit voor mijn lessen. Een CourseSite bestond uit een eenvoudige website met een vast aantal knoppen aan de linkerkant en rechts het digitale lesmateriaal. De knop Announcement gebruikte ik voor doen van mededelingen over het huiswerk, Course information voor het plaatsen van studiewijzers, Staff information voor mijn e-mailadres en Assignments voor het plaatsen van opdrachten. Leerlingen leverden hun huiswerk als elektronisch document in via de zogenaamde ‘digital dropbox‘, een map in de CourseSite waar al het ingeleverde werk automatisch in terecht kwam.

Learning Management System
In 2004 verscheen Blackboard versie 6 met een nieuw navigatiemenu, waarmee CourseSites flexibeler zijn in te richten. Met de nieuwe testmanager maakte ik digitale toetsen. Voordeel van digitaal toetsen is de automatische feedback die Blackboard onmiddellijk genereert en de enorme hoeveelheid nakijkwerk die dit bespaart.
In Blackboard 6 is de onhandige digital dropbox vervangen door een overzichtelijk gradecenter. In het gradecenter worden opdrachten en toetsen automatisch geordend achter de namen van leerlingen. Achter de pc kijk ik ingeleverde opdrachten na en voorzie ze van feedback. Blackboard rekent automatisch rapportcijfers uit. Op basis van ‘learning analytics’ genereert het retention center gegevens over studieactiviteiten van leerlingen. Een lerarenagenda waarin ik alle cijfers bijhield was niet meer nodig.

Vanaf 2004 werd Blackboard een Learning Management System (LMS) genoemd. Sinds die tijd heb ik als docent nauwkeurig zicht op de studievoortgang van al mijn leerlingen en kan ik individuele leerprocessen bijsturen.

Youtube mashup
Belangrijkste vernieuwing van Blackboard 9 uit 2010 is de Youtube mashup. Moest ik in de vorige eeuw nog televisieprogramma’s opnemen met een videorecorder en een videokar de klas inrijden om programma’s af te spelen, in Blackboard 9 gaat dat een stuk eenvoudiger. Met een paar muisklikken in de Youtube mashup worden video’s geïntegreerd in opdrachten binnen de elektronische leeromgeving. Al sinds de introductie van Youtube in 2005 staan uitlegvideo’s op internet, maar pas de laatste jaren zijn deze uitlegvideo’s sterk verbeterd. Bijvoorbeeld het videokanaal van NGbiologie bevat korte, heldere uitlegvideo’s over alle onderwerpen uit het examenprogramma biologie. Steeds meer leerlingen gebruiken uitlegvideo’s, omdat je die in alle rust kunt bekijken, pauzeren en terugspoelen als je iets niet begrijpt. Bovendien wordt de combinatie van woord en beeld als een effectieve leerstrategie gezien. In de onderwijspsychologie wordt dit ‘dual coding‘ genoemd.

Ondertussen werd internet steeds sneller en kwam wifi beschikbaar op school. Moesten mijn leerlingen aan het begin van deze eeuw nog één desktop pc op school delen met 7 leerlingen, vanaf 2010 namen mijn leerlingen hun eigen laptop mee naar school. Alle opdrachten staan sindsdien op Blackboard (Laptop op de boekenlijst, 2011).

Formatief toetsen
Volgens onderwijskundigen is er een overweldigende hoeveelheid bewijs dat toetsing de leerprestatie over de hele linie verhoogt. Door informatie actief terug te halen uit het geheugen onthouden leerlingen die informatie beter en langer. De onderwijspsychologie noemt dit ‘retrieval practice‘. Elke week maken mijn leerlingen daarom een digitale toets in Blackboard. Dit zijn formatieve toetsen, toetsen-om-van-te-leren. Leerlingen mogen deze oefentoetsen zo vaak maken als ze willen. Blackboard genereert telkens andere vragen uit de toetsenbank en geeft onmiddellijk feedback (Formatieve feedback met badges, 2015).
Bovendien wordt met wekelijkse oefentoetsen de leerstof voor de summatieve toets verspreid over de tijd. Het verspreid oefenen (spaced practice) heeft een beter effect op het langetermijngeheugen dan kort voor een summatieve toets te blokken. Leerlingen geven in evaluaties aan dat ze door de combinatie van retrieval practice en spaced practice meer leren.

Blackboard Learn Ultra
De allernieuwste versie Blackboard Learn Ultra is nog gebruikersvriendelijker en bovendien responsief. De elektronische leeromgeving vertoont zich net zo gemakkelijk op een laptop, als op kleinere beeldschermen van tablets en smartphones. Via de Blackboard app hebben leerlingen opdrachten en toetsen altijd-en-overal bij de hand op hun smartphone en notificaties attenderen hen op huiswerk. De uitgebreide mogelijkheden van de elektronische leeromgeving in het zogenaamde 3-fasen model heb ik in dit artikel beschreven: Beter onderwijs met een elektronische leeromgeving, 2017.

Afstandsleren
Plaats- en tijdonafhankelijk leren is met de elektronische leeromgeving werkelijkheid geworden. Het volgende voorbeeld maakt dit duidelijk.
Door omstandigheden moest ik twee jaar geleden vier weken in Thailand verblijven. Mijn lessen in Nederland werden niet vervangen, maar leerlingen maakten zelfstandig opdrachten en toetsen in Blackboard. Vanuit Thailand stuurde ik mijn leerlingen aan en voorzag ze van feedback. Mijn fysieke afwezigheid in het leslokaal ging niet ten koste van de resultaten. En de reacties van leerlingen waren positief.
“Ik wil mijn complimenten uitspreken voor uw duidelijkheid, goede planning, uw extra’s op Blackboard en ook het aansturen vanuit Thailand vond ik erg bijzonder.”

Wat is er in 20 jaar veranderd?
In 1999 gaf ik zes klassikale lessen per dag aan groepen van soms wel 30 leerlingen. Veelal directe instructie met leerboek en schoolbord. Twintig jaar nadat ik ben begonnen met Blackboard geef ik nog steeds dezelfde hoeveelheid lessen.
Maar is er na de uitvinding van de boekdrukkunst en het schoolbord dan niets veranderd?

‘Bord plus krijt’ is in mijn lessen vervangen door een smartboard. Op het smartboard vertoon ik elke les Blackboard om zo de klassikale leeromgeving te verbinden met de elektronische omgeving. Zo kan ik in de les gebruik maken van de interactie, multimedia en actualiteit van internet. Leerlingen stellen lessen met veel variatie erg op prijs.

Mijn rol als docent is ingrijpend veranderd. Naast ‘sage on the stage‘ met directe instructie in het klaslokaal vóór het smartboard, ben ik meer bezig met begeleiden van leerlingen in de elektronische leeromgeving. Alle lessen worden ondersteund met Blackboard dat zich in 20 jaar tijd heeft ontwikkeld van een eenvoudige CourseSite tot een gestructureerde, krachtige leeromgeving op laptop, tablet of smartphone.

In de elektronische leeromgeving ben ik ‘guide on the side‘, omdat van de leerlingen veel zelfstudie wordt verwacht. Leerlingen bereiden lessen voor in de elektronische leeromgeving en maken na de klassikale les verwerkingsopdrachten. Leerlingen ervaren het werken in de elektronische leeromgeving als positief, omdat ze zelf kunnen bepalen waar en wanneer ze dat doen. Leerlingen genieten van hun autonomie, tegelijkertijd heb ik als docent meer grip op hun leerproces. In het gradecenter zijn immers de studieactiviteiten van alle leerlingen nauwkeurig te volgen. Met een elektronische leeromgeving wordt onderwijs niet alleen attractiever, door het integreren van de beste leerstrategieën wordt onderwijs ook effectiever (Effectieve leerstrategieën met een elektronische leeromgeving, 2015).

Maar je kunt niet spreken van een onderwijsrevolutie zo lang er maar weinig docenten gebruik maken van een elektronische leeromgeving. De Onderwijsraad constateerde in 2017 dat het gebruik van ICT in het onderwijs na al die jaren nog steeds voorbehouden is aan early adopters, een kleine groep ‘hobbyende leraren’ die dit overwegend doen in eigen tijd (Hoe trek je het gebruik van ICT uit de sfeer van ‘hobbyisme’?, 2017).

Eigen tijd of onderwijstijd is het grote dilemma waar onderwijs voor staat. Blijven we vasthouden aan in beton gegoten lesroosters, of gaan lessen in de elektronische leeromgeving meetellen als onderwijstijd? (Waarom maximaal 20 lessen per week? 2016)

Zo lang docenten niet betaald krijgen voor het inrichten en onderhouden van een elektronische leeromgeving zal onderwijs niet optimaal profiteren van de voordelen van internet en blijft het wachten op de derde grote revolutie in het onderwijs.

Eus van Hove, blended learning professional (BLP)