Onderwijskwaliteit daalt al jaren in Nederland. De Inspectie van het Onderwijs ziet als oplossing betere leraren en gaat onderzoek doen naar professionaliseringsactiviteiten. Maar in de Staat van het Onderwijs lezen we ook dat scholen met een hoog lerarentekort onvoldoende scoren. Dan heeft professionaliseren van leraren weinig zin.
Wat zegt dit over de Staat van de Onderwijsinspectie?
De onderwijsinspectie refereert in hun Staat van het Onderwijs 2024 uitgebreid aan het PISA-onderzoek. Niet alleen voor taal en rekenen, ook voor biologie, schei- en natuurkunde zijn de prestaties in Nederland al jaren dalende.
Estland
Het lerarentekort in Nederland is groot. In het hoofdstuk ‘Professionals’ schrijft de inspectie dat het tekort aan leraren ernstige gevolgen heeft. De tekorten gaan ten koste van de ondersteuning van leerlingen, de begeleiding van beginnende leraren of de onderwijstijd. Ook het ontwikkelen en verbeteren van het onderwijs komt in de problemen. Scholen met een hoog lerarentekort krijgen een onvoldoende eindoordeel van de inspectie.
Estland wordt in De Staat van het Onderwijs opgevoerd als voorbeeld van een land zonder lerarentekort. Dit komt volgens de inspectie door de universitair opgeleide leraren, hun autonomie en carrièrestructuur (blz 102).
De inspectie verzuimt echter een aantal cruciale succesfactoren te benoemen. Leraren in Estland staan veel minder uren voor de klas en hebben daarom veel méér tijd voor goede lessen, aandacht voor leerlingen en onderwijsverbetering.
Klassen van minder dan twintig leerlingen zijn in Estland eerder regel dan uitzondering, scholieren met speciale behoeften krijgen nog kleinschaliger onderwijs. Door de kleine klassen kan meer individuele aandacht aan leerlingen worden gegeven.
In Estland hebben leraren tijd voor digitalisering. Na flinke investeringen in de internetinfrastructuur werkten in 2002 alle scholen in Estland met computers. Leerlingen leren coderen en robotica, en alles, van schoolboeken tot communicatie met ouders, is digitaal (The Guardian, 27 maart 2024).
Estland scoort in PISA 2022 als beste onderwijsland van Europa. In de Staat van het Onderwijs 2024 wordt met geen woord gerept over digitalisering.
Rocketscience
Een andere succesfactor van Estland die de Inspectie van het Onderwijs over het hoofd ziet is kansengelijkheid. In Estland zitten alle leerlingen tot 15 jaar bij elkaar in de klas. Het scheelt nogal of je in Nederland op een categoraal gymnasium les krijgt, of op een school met een uitdagende leerlingenpopulatie. Op een gymnasium werken veelal ‘evidence informed’ leraren. Het lerarentekort concentreert zich vooral op scholen met een uitdagende leerlingenpopulatie. Hoe groter de complexiteit van de leerlingenpopulatie van een vestiging, hoe hoger ook het tekort aan leraren op een vestiging is (Den Uijl et al., 2023).
Volgens de OECD is het recept voor kansengelijkheid geen ‘rocket science’: zorg voor bevoegde leraren op alle scholen, ook op scholen met een uitdagende leerlingenpopulatie.
“Student of all social backgrounds can succeed in the right conditions. The recepe for equity isn’t rocket science. It’s all about attracting the most talented teachers to the most challenging classrooms.”
Andreas Schleicher, PISA 2022
Het gebrek aan leraren is de grootste crisis in het Nederlandse onderwijs en het tekort loopt almaar verder op. Boeken zijn er vol over geschreven. In ‘Wie wil er voor de klas?’ schrijft Patricia Veldhuis dat leraren zich het schompes werken. Jacquelien Bulterman voelde zich een lopendebandwerker, schrijft ze in haar boek ‘Lerarentekort‘.
De belangrijkste redenen voor leraren om te vertrekken uit het onderwijs zijn werkdruk, gebrek aan autonomie en bestuur.
Leraar bashen
Opmerkelijk is de vraag die ik via LinkedIn kreeg van een directeur van de onderwijsinspectie naar de herkomst van de afbeelding ‘Can the closest school be the best school?‘ De onderwijsinspectie negeert niet alleen de succesfactoren van Estland, zoals teaching time en klassengrootte. Kennelijk is de onderwijsinspectie ook onvoldoende op de hoogte van het feit dat Nederland kampioen kansenongelijkheid is.
Andreas Schleicher, directeur Onderwijs van de OECD, benoemde tijdens de presentatie van PISA2022 expliciet de grote verschillen tussen Estland en Nederland:
“Estonia is one of the top performers in PISA. Almost every school in Estonia succeeds. Schools vary not widely. In contrast, in the Netherlands school performance varies widely“.
Andreas Schleicher, PISA 2022
De onderwijsinspectie wijt de dalende trend van onderwijsprestaties aan de kwaliteit van de leraar. Leraren kunnen beter worden door professionalisering. Met onderzoek naar professionaliseringsactiviteiten wil de inspectie de onderwijskwaliteit verbeteren. De oorzaken van het lerarentekort worden volkomen genegeerd door de onderwijsinspectie.
Wat zegt dit over de Staat van de Onderwijsinspectie?
De aanpak van de onderwijsinspectie neigt naar leraar bashen. Op scholen met een lerarentekort is de onderwijskwaliteit onvoldoende. Dan heeft professionaliseren van leraren weinig zin.
Leraren bashen is een groot probleem, want het legt de nadruk op vermeende tekortkomingen van leraren, in plaats van op het wegnemen van de oorzaken van het lerarentekort. Kritiek uiten op leraren heeft de laatste jaren als business model geleid tot een explosieve stijging van het aantal onderwijsadviseurs in Nederland. Het aantal onderwijsadviseurs nam toe van 17 duizend in 2006 naar 61 duizend in 2021!
Met de aanpak van de onderwijsinspectie zal het lerarentekort verder oplopen en de onderwijskwaliteit nog meer dalen. De inspectie zal bij zichzelf te rade moeten gaan, want er is nóg een belangrijke verschil met Estland.
“The system of evaluating schools in Estonia is not very strong, and that is one of the best parts of our system”,
Hatch, 2017.
Estland heeft geen ‘complex, full-scale’ onderwijsinspectie, maar heeft desondanks het beste onderwijs van Europa. De bureaucratie veroorzaakt door de onderwijsinspectie werkt verstikkend, waardoor leraren geen onderwijskundige autonomie in de klas ervaren. In een land dat ook goed scoort in PISA, Finland, is de intrinsieke motivatie van leraren toegenomen sinds ze daar de onderwijsinspectie hebben afgeschaft.
Met leraar bashen gaat de inspectie de kwaliteit van het onderwijs niet verbeteren. De Inspectie van het Onderwijs zal aandachtiger moeten kijken naar de succesfactoren in Estland. Verbetering kan worden verwacht als de arbeidsomstandigheden voor leraren in Nederland veranderen:
– minder teaching time en
– meer onderwijskundige autonomie in de klas.
