De coronapandemie heeft voor een digitale revolutie gezorgd in het onderwijs. Alle scholen zijn direct na de lockdown op 16 maart 2020 overgestapt op 100% online onderwijs. Versoepelingsmaatregelen laten nu weer toe dat leerlingen naar school komen. Scholen wordt opgeroepen aan alle leerlingen zoveel mogelijk uren fysiek onderwijs te verzorgen. Wat blijft er over van afstandsonderwijs? Wordt het afstandsonderwijs gecombineerd met klassikaal onderwijs tot het zogenaamde blended learning? Wordt blended learning het nieuwe normaal in post-corona onderwijs? Wat kunnen we leren van de beste onderwijslanden ter wereld?
Het mag een wonder heten hoe snel het onderwijs is overgestapt op online onderwijs. Digitale en technologische ontwikkelingen zijn niet sterk ingebed in het Nederlandse onderwijs. Slechts 20% van de leraren beschikt over een digitale leeromgeving en behelpen zich veelal met gratis online tools. De meeste leraren hebben géén laptop van school, maar gebruiken eigen spullen voor afstandsonderwijs.
Een paar jaar geleden waarschuwde de Onderwijsraad dat het onderwijsveld aansluiting verliest met moderne, digitale ontwikkelingen. Digitalisering van het onderwijs mag niet worden overgelaten aan ‘het hobbyisme en altruïsme van een kleine groep voorlopers‘ (Doordacht digitaal, 2017).
Kenmerkend voor de staat van het onderwijs in Nederland is de verkiezing van Wijze lessen tot beste onderwijsboek van 2019. Wijze lessen is een overzichtelijk boek met twaalf bouwstenen voor effectieve didactiek. Echter, een hoofdstuk voor effectief gebruik van leertechnologie ontbreekt in het boek. Deze omissie is direct na het uitbreken van de pandemie enigszins aangepast. In het artikel Toolgericht of Doelgericht? schrijven de auteurs van Wijze lessen dat didactiek bij afstandsonderwijs nog belangrijker is dan in contactonderwijs. Hun belangrijkste tips voor afstandsonderwijs:
- Zet structuur, duidelijkheid en daarmee rust voorop
- Grijp de kans om de formatieve functie van toetsing te versterken
- Geef houvast bij het zelfstandig leren
- Houd synchrone, online lessen kort en overzichtelijk (15-20 minuten).
Ondanks het gebrek aan veel ervaring bij leraren levert afstandsonderwijs verrassend positieve geluiden op van leerlingen: ‘Geen druk van school, zelf je tijd indelen, langer de tijd kunnen nemen om de stof te begrijpen, niet worden afgeleid, het directe contact online met docenten’ (Leuker leven door de lockdown).
“Ik hoef niet te luisteren in de klas naar een docent die antwoord geeft op vragen die al zijn beantwoord.”
Ook schoolleiders zijn positief: ‘De meeste basisscholieren hebben geen leerachterstanden opgelopen door de coronacrisis. En er zijn ook scholen die aangeven dat hun leerlingen juist sneller zijn gegaan‘ (Geen leerachterstand door corona).
Volledig online afstandsonderwijs zal in post-corona onderwijs niet de norm worden. Daarvoor is de sociale component van face-to-face onderwijs te belangrijk. Maar online onderwijs kan worden gemengd met klassikaal onderwijs. Deze mix van klassikaal leren met online leren heet blended learning. Hoe pakken de beste onderwijslanden ter wereld dit aan?
Estland
‘Estland is een goed voorbeeld als het gaat om blended learning. Dit land past moderne digitale technologie toe om het onderwijs efficiënter en effectiever te maken. Leraren geven klassikaal les, leermiddelen en opdrachten staan in de online leeromgeving, huiswerk wordt online beoordeeld. Deze moderne digitale cultuur in het leerproces werpt zijn vruchten af. Estland heeft volgens de OECD het beste onderwijs van Europa.
“Education Nation – for the smartEST people in the world.”
Leraren in Estland geven weinig klassikale lessen, zodat ze meer tijd hebben voor voorbereiding van lessen, samenwerking, digitale innovatie, feedback en persoonlijke aandacht.
Er blijkt een duidelijk verband te bestaan tussen hoeveelheid klassikale lessen en onderwijskwaliteit. Hoe groter de hoeveelheid lessen, des te lager de kwaliteit van het onderwijs. De top 3 in Europa wordt gevormd door Estland, Finland en Polen. In deze landen geven leraren 25-40% minder les dan hun collega’s in Nederland!
Cleverlands
Landen in Oost-Azie zijn niet alleen succesvol in de aanpak van de coronapandemie. Ook op het gebied van onderwijs scoren deze landen zeer goed. Japan, China, Hongkong, Taiwan, Zuid-Korea en Singapore behoren tot de best-presterende onderwijslanden ter wereld (PISA 2018 Top rated countries).
Wat verklaart het succes van deze onderwijs ‘superpowers’?
In haar boek Cleverlands – the secrets behind the success of the world’s education superpowers ontkracht Lucy Crehan de onderwijsmythe dat Oost-Aziatische leerlingen goed presteren, maar ongelukkig zijn en geen plezier hebben in leren door saaie leraren.
Het tegendeel blijkt waar. In zorgvuldig voorbereide lessen geeft de leraar uitleg, is veel interactie, zijn leerlingen gemotiveerd en wordt volop gelachen, schrijft Lucy Crehan.
‘Many of the classrooms I visited were actually full of laughter’ (Cleverlands, 2017)
Lessen in deze landen duren kort – vaak maar 35 minuten – zodat leerlingen zich optimaal kunnen concentreren. In minutieus geplande lessen geeft de leraar niet alleen instructie, maar vuurt grote aantallen vragen op leerlingen af met veel discussies. Lessen in Oost Aziatische landen zijn doeltreffend en zeer interactief.
Non-teaching time
Het belangrijkste verschil in onderwijs tussen Nederland en Oost-Aziatische landen is de hoeveelheid tijd die leraren besteden aan, wat Lucy Crehan noemt, ‘whole-class teaching‘. Leraren in Oost-Azië geven hooguit 3 à 4 klassikale lessen per dag, waardoor veel ‘non-teaching time‘ vrijkomt. De extra ‘non-teaching time’ besteden leraren vooral aan persoonlijke aandacht en feedback op het leerproces. Leraren kijken veel huiswerk na. De meest gemaakte fouten worden aan het begin van de volgende les besproken. En leerlingen die extra hulp nodig hebben, krijgen één-op-één of in kleine groepjes na de lessen extra aandacht.
Formatief handelen en feedbackcultuur zijn ingebed in het onderwijs van deze ‘high-performing countries’. Een mooi voorbeeld is Singapore. De nummer één van de wereld heeft de focus verlegd van examenresultaten naar meer de op ontwikkeling van leerlingen gericht onderwijs (World Economic Forum, 2018). Singapore voert actief onderwijsbeleid van ‘joyful learning’.
Azie is het continent van de snelle digitalisering. China is inmiddels wereldleider op het gebied van onderwijstechnologie. Door de extra ‘non-teaching time’ maken Aziatische leraren veel gebruik van technologie. Leertechnologie om de didactiek te verbeteren, om onderwijs flexibeler en interactiever maken en om leerlingen actief en gemotiveerd te houden.
3-Fasen model
Het 3-Fasen model is een ontwerp van blended learning waarbij klassikale lessen worden afgewisseld met online leeractiviteiten.
1. Vóór-de-les
Als voorbereiding op de klassikale les bestuderen leerlingen in de online leeromgeving informatie, animaties, uitlegvideo’s en maken online quizzen waarmee voorkennis wordt geactiveerd.
2. In-de-les
Het lesgeven beperkt zich tot inleiden, structuur aanbrengen, toelichting geven van opdrachten, extra uitleg, beantwoorden van vragen en discussie.
3. Na-de-les
Na de les maken leerlingen zelfstandig in de online leeromgeving opdrachten en formatieve toetsen waarmee de leerstof actief wordt verwerkt. 
Blended learning is the way to go!
De coronapandemie kan nog jaren duren. Het RIVM heeft CoViD19-toekomstscenario’s opgesteld en verwacht dat er voorlopig, nog zeker tot in 2022, kleinere of grotere ‘veenbranden’ zullen plaatsvinden, waarbij het aantal corona besmettingen weer oplaait.
Van tijd tot tijd zullen scholen rekening moeten houden met een ‘lockdown’. Daarbij past geen 100% face-to-face onderwijs aan kleine groepjes leerlingen in de klas. De best-presterende onderwijslanden ter wereld bewijzen dat focus op ‘whole-class teaching‘ weinig effectief is.
Effectief onderwijs switcht snel en eenvoudig tussen offline en online vormen van onderwijs. Het is tijd voor post-corona onderwijs met blended learning als het nieuwe normaal. Blended learning is the way to go!
In deze moderne, gemengde onderwijsvorm worden de twaalf bouwstenen voor effectieve didactiek uit Wijze lessen versterkt met behulp van leertechnologie.
- Wilfred Rubens geef op zijn website per bouwsteen aan hoe je leertechnologie kunt gebruiken om de betreffende bouwsteen te faciliteren en te versterken.
- Deze Sway geeft voorbeelden van de beste leerstrategieën versterkt met een elektronische leeromgeving.
Randvoorwaarden post-corona onderwijs:
1. Leraar geeft 3 à 4 klassikale lessen per dag
2. Leraar beschikt over een krachtige online leeromgeving.