Dé Onderwijsdagen 2009 zijn weer achter de rug. Een tweedaags congres met een enorm aanbod aan presentaties over fantastische toepassingen van ICT in het onderwijs. Toch speelt ICT nauwelijks een rol speelt binnen leerprocessen op school. De Onderwijsraad constateert zelfs een steeds grotere kloof tussen de mogelijkheden van ICT en de daadwerkelijke benutting door scholen (Onderwijsraad, 2008).
Waarom doen docenten zo weinig met ICT in hun lessen?
Deze vraag heb ik via een online enquête voorgelegd aan docenten. Uit deze steekproef onder MBO en VO docenten kwam het volgende beeld naar voren. Vrijwel alle docenten (97%) zijn het er over eens dat het gebruik van digitale leermiddelen het onderwijs aantrekkelijker maakt voor leerlingen. Desondanks maakt 60% van de docenten uit deze steekproef (vrijwel) nooit gebruik van digitale opdrachten in het onderwijs. In de enquête konden de docenten een rangorde aanbrengen van mogelijke oorzaken voor het achterblijven van ict in het onderwijs. Tijd bij docenten scoort als belangrijkste oorzaak.
- Het ontbreken van voldoende tijd bij docenten
- Het ontbreken van voldoende digitale vaardigheden bij docenten
- Het ontbreken van voldoende pc’s met internet op school
- Het ontbreken van een heldere visie op Onderwijs en ICT
- Het ontbreken van voldoende geschikt digitaal lesmateriaal
- Het ontbreken van een geschikte elektronische leeromgeving
- Het ontbreken van voldoende motivatie voor elektronische lessen bij leerlingen.
Onderwijstijd
Scholen moeten voldoen aan de urennorm voor onderwijstijd; 850 uur in het MBO, 1000 uur in het VO. De Onderwijsinspectie controleert aan de hand van een beoordelingskader welke activiteiten gelden als onderwijstijd.
Een elektronische les telt volgens de Onderwijsinspectie niet mee als onderwijstijd, omdat er voor leerlingen geen afdwingbare begeleiding is en omdat het verplichte karakter ervan voor de leerling niet kan worden gecontroleerd door de school.
Met andere woorden, de Inspectie is bang dat leerlingen in een elektronische les gaan MSN-en en YouTube-en. De consequentie van het strenge toezicht op de onderwijstijd is dat een docent die een elektronische les ontwikkelt dit buiten de onderwijstijd om doet en hiervoor dus geen vergoeding krijgt. Logisch dat ICT achterblijft in het onderwijs.
Het begrip onderwijstijd dateert uit de tijd dat het schoolbord is uitgevonden met een leraar die in een lokaal lesgeeft aan een klas. Pas onlangs heeft de Commissie Onderwijstijd het begrip onderwijstijd opnieuw gedefinieerd. Volgens de Commissie is onderwijstijd niet meer te definiëren in termen van het aantal uren dat de leraar voor de klas staat.
Innovatief onderwijs bestaat uit een door leraren ontworpen arrangement van activiteiten, waarvan luisteren naar een leraar in de klas er één is en waarvoor gelijktijdige aanwezigheid van leraar en leerling in één ruimte lang niet altijd nodig en mogelijk is.
In de nieuwe definitie van onderwijstijd mogen alle activiteiten die in het kader van een onderwijsprogramma onder de pedagogisch-didactische verantwoordelijkheid van bekwaam onderwijspersoneel worden verzorgd en onder toezicht van de school worden uitgevoerd meetellen bij de norm voor onderwijstijd. De Staatssecretaris van Onderwijs, Marja van Bijsterveldt, heeft het advies van de Commissie Onderwijstijd begin dit jaar overgenomen.
Slimme elektronische lessen
Gelden met de nieuwe definitie van onderwijstijd elektronische lessen als onderwijstijd?
Marja van Bijsterveldt zegt dat scholen duidelijk moet kunnen maken dat gedurende de geplande tijd leerlingen gebruik maken van de elektronische lessen én dat elektronische lessen voorzien zijn van adequate begeleiding .
De e-mail van een docent die een week later wordt beantwoord valt daar dus bijvoorbeeld niet onder, aldus de Staatssecretaris.
In geavanceerde elektronische leeromgevingen kan feedback op het leerproces automatisch worden gegenereerd en zijn tools voorhanden waarmee de geplande tijd van elektronische lessen kan worden verantwoord. Bijvoorbeeld in de elektronische leeromgeving van Blackboard kan de docent-op-afstand met de tools ‘adaptive release’ en ‘performance dashboard’ exact kan zien wat elke individuele leerling op welk moment aan leeractiviteiten onderneemt. Met deze zogenaamde ‘slimme’ elektronische lessen kan worden voldaan aan de nieuwe criteria voor onderwijstijd.
Op Dé Onderwijsdagen 2009 zijn voorbeelden van ‘slimme’ elektronische lessen gedemonstreerd en is de stelling ‘Slimme’ elektronische lessen gelden als Onderwijstijd voorgelegd aan een panel van deskundigen. Vrijwel unaniem was met panel erover eens dat ‘slimme’ elektronische lessen kunnen voldoen aan de criteria van onderwijstijd.
Onderwijskundig ondernemerschap
Scholen moeten aan de slag met een heldere visie op ‘slimme’ elektronische lessen. Dit vereist onderwijskundig ondernemerschap van onderwijsmanagers. Zij moeten voorwaarden creëren voor ICT in het onderwijs: een geavanceerde elektronische leeromgeving, voldoende computers op school, scholing voor docenten die elektronische lessen willen ontwikkelen en nieuw taakbeleid waarin elektronische lessen gelden als onderwijstijd. Pas dan zal het onderwijs in een ‘blended’ vorm van klassikale en elektronische lessen profiteren van de voordelen van ICT.
Presentatie op Dé Onderwijsdagen 2009 Elektronische lessen als Onderwijstijd